PRZEDMIOTOWY

SYSTEM OCENIANIA

z języka polskiego

w klasach IV-VIII Szkoły Podstawowej

im. Augusta Cieszkowskiego w Kicinie  

 

 

 

Przedmiotowy System Oceniania z języka polskiego jest zgodny z:

• podstawą programową nauczania języka polskiego w szkole podstawowej z dnia 14 lutego 2017 r. (klasy IV, V oraz VII i VIII),
• programami nauczania:

• Nowe słowa na start! Program nauczania ogólnego języka polskiego w klasach IV – VIII szkoły podstawowej, Marlena Derlukiewicz, Wydawnictwo Nowa Era,
• Statutem szkoły.                                                                                                                                                                                     OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIANIU
• Ocenie podlegają realne osiągnięcia uczniów, czyli aktualny stan wiedzy i umiejętności oraz wkład pracy i postępy w uczeniu się.
• Zadania zlecane uczniom do realizacji muszą być adekwatne do zdobywanych wiadomości i kształconych kompetencji zapisanych w podstawie programowej oraz w programie nauczania.
• Systematycznej ocenie podlegają różne przejawy aktywności ucznia.

 

SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW:
• recytacja prozy i poezji,
• odpowiedzi ustne,
• prace klasowe,

• sprawdziany,
• kartkówki,
• testy,
• dyktanda,
• prace domowe,
• zadania wykonywane w zeszycie,
• wypowiedzi pisemne na lekcji,
• prace długoterminowe, m.in. projekty, gazetki,
• udział w konkursie klasowym, szkolnym, międzyszkolnym, w przedstawieniu, akademii szkolnej,
• różnorodne działania twórcze, w których uczeń prezentuje swoje pasje i wykorzystuje uzdolnienia.

 

MOTYWOWANIE UCZNIA DO DALSZEJ PRACY I ROZWOJU WŁASNYCH ZDOLNOŚCI POPRZEZ:

• recenzowanie prac pisemnych uświadamiające osiągnięcia i wskazujące kierunek dalszej pracy,
• ocenianie wypowiedzi ustnej, ze zwróceniem uwagi na formułowanie własnych sądów, logikę wypowiedzi, słownictwo i poprawność językową,
• wprowadzanie nawyków samokształcenia,
• rozbudzanie motywacji do czytania tekstów literackich i publicystycznych,
• stwarzanie sytuacji umożliwiających uczniowi korzystanie z różnych źródeł informacji,
• umożliwianie uczestnictwa w konkursach przedmiotowych, przedstawieniach i zajęciach pozalekcyjnych.

 

 

KRYTERIA OCEN

Ocena końcowa (okresowa) jest wypadkową ocen cząstkowych, które uczeń otrzyma w ciągu roku szkolnego. Wynika z zakresu opanowanych umiejętności, zdobytych wiadomości, a także wkładu pracy. Uwzględnia również rozwój ucznia.

 

OGÓLNE WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY

OCENA CELUJĄCA

Uczeń:

• opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej,
•samodzielnie rozwiązuje problemy i ćwiczenia o dużym stopniu trudności,
• czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, potrafi analizować i interpretować je w sposób pogłębiony i wnikliwy, posługując się terminologią z podstawy programowej,
• posługuje się bogatym i różnorodnym słownictwem oraz poprawnym językiem zarówno w mowie, jak i w piśmie,
• aktywnie uczestniczy w lekcjach (pełni funkcję asystenta nauczyciela) i zajęciach pozalekcyjnych,
• z powodzeniem bierze udział w konkursach tematycznie związanych z językiem polskim,
• tworzy wypowiedzi pisemne zgodnie z wyznacznikami gatunkowymi, poprawne pod względem kompozycji, spójności wypowiedzi, językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym,
• odznacza się samodzielnością i dojrzałością sądów,
• wzorowo wykonuje prace domowe i zadania dodatkowe,
• współpracuje w zespole, często odgrywając rolę lidera,
• wykorzystuje wiedzę, umiejętności i zdolności twórcze (kreatywność) przy odbiorze i analizie tekstów oraz tworzeniu wypowiedzi.

OCENA BARDZO DOBRA

Uczeń:

• opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej,
• samodzielnie rozwiązuje problemy i ćwiczenia o znacznym stopniu trudności,
• czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, potrafi analizować je samodzielnie, podejmuje próby interpretacji,
• posługuje się bogatym słownictwem i poprawnym językiem zarówno w mowie, jak i w piśmie,
• aktywnie uczestniczy w lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych,
• bierze udział w konkursach tematycznie związanych z językiem polskim,
• tworzy wypowiedzi pisemne zgodnie z wyznacznikami gatunkowymi, w większości poprawne pod względem kompozycji, spójności wypowiedzi, językowym, ortograficznym i interpunkcyjnym,
• aktywnie uczestniczy w lekcjach,
• wykonuje prace domowe, często angażuje się w zadania dodatkowe.

OCENA DOBRA

Uczeń:

• w większości opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej,

• samodzielnie rozwiązuje zadania o niewielkim lub średnim stopniu trudności, a z pomocą nauczyciela – trudne,
• czyta ze zrozumieniem teksty kultury przewidziane w programie, samodzielnie odnajduje w nich informacje,
• w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia niewiele błędów językowych, ortograficznych i stylistycznych,
• bierze czynny udział w lekcji,
• wykonuje prace domowe, czasem także nieobowiązkowe.

OCENA DOSTATECZNA

Uczeń:

• częściowo opanował umiejętności zapisane w podstawie programowej,
• samodzielnie wykonuje tylko zadania łatwe; trudniejsze problemy i ćwiczenia rozwiązuje przy pomocy nauczyciela,
• odnajduje w tekście informacje podane wprost, rozumie dosłowne znaczenie większości wyrazów w tekstach dostosowanych do poziomu edukacyjnego,
• w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia błędy językowe, ortograficzne i stylistyczne; wypowiedzi cechuje ubogie słownictwo,
• wypowiada się krótko, ale wypowiedź jest na ogół uporządkowana,
• niekiedy popełnia rażące błędy językowe zakłócające komunikację,
• rzadko aktywnie uczestniczy w lekcjach,
• wykonuje obowiązkowe prace domowe, ale popełnia w nich błędy.

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

Uczeń:

• opanował w niewielkim stopniu umiejętności zapisane w podstawie programowej,
• większość zadań, nawet bardzo łatwych, wykonuje jedynie przy pomocy nauczyciela,
• czyta niezbyt płynnie, niewłaściwie akcentuje wyrazy, nie stosuje odpowiedniej intonacji,
• ma problemy z czytaniem tekstów kultury, ale podejmuje próby ich odbioru,
• nie potrafi samodzielnie analizować i interpretować tekstów,
• w wypowiedziach ustnych i pisemnych popełnia rażące błędy utrudniające komunikację, ma ubogie słownictwo i trudności z formułowaniem nawet prostych zdań,
• nie jest aktywny na lekcjach, ale wykazuje chęć do pracy, stara się wykonywać polecenia nauczyciela,
• pracuje niesystematycznie, wymaga stałej zachęty do pracy,
• często nie potrafi samodzielnie wykonać pracy domowej, ale podejmuje próby.

 

OCENA NIEDOSTATECZNA

Uczeń:
• nie opanował nawet podstawowych wiadomości, ma bardzo duże braki w wiedzy i umiejętnościach z zakresu podstawy programowej,
• ma kłopoty z techniką czytania,
• nie odnajduje w tekście informacji podanych wprost, nie rozumie dosłownego znaczenia wielu wyrazów w tekstach dostosowanych do poziomu edukacyjnego,
• nie wykonuje zadań ani poleceń nauczyciela,

• wykazuje się niechęcią do nauki,
• zaniedbuje wykonywanie prac domowych,
• nie angażuje się w pracę grupy.

 

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA OCENIANIA RÓŻNYCH FORM

AKTYWNOŚCI UCZNIÓW

 

Ogólne kryteria oceny wypowiedzi ustnych

• Wypowiedź ustna jest rozumiana jako krótsza lub dłuższa ustna reakcja ucznia na pytanie skierowane do niego przez nauczyciela.
• Oceniając na stopień odpowiedź ustną, nauczyciel bierze pod uwagę:

- zawartość rzeczową,

- argumentację (wyrażanie sądów, uzasadnienie),

- stosowanie języka przedmiotu,

- sposób prezentacji,

- umiejętność formułowania myśli.

• Krótkie odpowiedzi uczniów, merytoryczna aktywność na lekcji, może być oceniona plusem.

 

Zasady oceniania form wypowiedzi pisemnych

• Każda forma wypowiedzi jest oceniana według kryteriów.
• Kryteria oceny dłuższych wypowiedzi pisemnych oraz form użytkowych ustala szczegółowo nauczyciel z uwzględnieniem wymagań przewidzianych w podstawie programowej oraz programie nauczania dla danej klasy, a także w odniesieniu do danego oddziału, formy wypowiedzi, konkretnych celów stawianych uczniom.
• Każda oceniona przez nauczyciela wypowiedź pisemna powinna być opatrzona recenzją wyjaśniającą ocenę, podkreślającą zalety pracy, informującą, które elementy należy poprawić. Recenzją może być zapis punktowy.
• Prace nieczytelne i o bardzo niskim poziomie estetyki nie będą oceniane.

 

Ogólne kryteria oceny wypowiedzi pisemnych:

• Temat i forma wypowiedzi:

• zgodność pracy z tematem,
• poprawność pod względem merytorycznym (rzeczowym),
• stopień rozwinięcia tematu,
• oryginalność wypowiedzi,
• forma gatunkowa wypowiedzi zgodna z tematem, dostosowana do tematu.

• Kompozycja:

• logiczny tok rozważań,
• konsekwentna i celowa segmentacja tekstu,
• trójdzielność wypowiedzi z zachowaniem właściwych proporcji,
• wydzielenie graficzne trzech segmentów: wstępu, rozwinięcia, zakończenia,
• spójność tekstu,
• językowe powiązania pomiędzy poszczególnymi częściami pracy (segmentami rozwinięcia).

• Języki styl:

• funkcjonalność stylu,
• styl konsekwentny i dostosowany do przyjętej formy wypowiedzi,
• trafność doboru środków językowych, adekwatnych do treści,
• poprawność składniowa, leksykalna, frazeologiczna, fleksyjna.

• Ortografia i interpunkcja:

• poprawność ortograficzna,
• poprawność interpunkcyjna.

• Estetyka zapisu:

• czytelność zapisu,
• staranność. 

 

Ogólne kryteria oceny recytacji:

• opanowanie pamięciowe tekstu,

• dykcja, artykulacja,

• tempo recytacji,

•dostosowanie do sytuacji lirycznej,

• siła i barwa głosu,

• wyrazistość, ekspresja, nastrój,

• postawa, mimika.

 

Ocenianie dyktand

• Sposób oceniania dyktand określa nauczyciel, biorąc pod uwagę daną klasę
  oraz rodzaj sprawdzanych umiejętności ortograficznych.
• O zastosowanych kryteriach informuje uczniów i w razie potrzeby motywuje taki, a nie inny sposób oceniania błędów ortograficznych.

 

Zadawanie i ocena prac domowych

• Obowiązkiem ucznia jest systematyczne odrabianie prac domowych.
• Nauczyciel określa termin i sposób wykonania pracy domowej.
• Nie każde zadanie domowe musi być ocenione; znak graficzny, tzw. „parafka” oznacza, że nauczyciel sprawdzał jedynie wykonanie pracy, ale nie kontrolował jej zawartości merytorycznej; kontrola może polegać na odczytaniu wskazanych prac i ustnym komentarzu nauczyciela.
• Przy ocenianiu pracy domowej stosowana jest skala stopni szkolnych (od 1 do 5). Jeśli uczeń wykonał pracą domową o dużej wartości merytorycznej, możliwe jest postawienie oceny celującej.

 

 

ZASADY OCENIANIA UCZNIÓW DYSLEKTYCZNYCH,

z ryzykiem dysleksji lub innymi specyficznymi trudnościami w uczeniu się posiadających opinie poradni psychologiczno-pedagogicznej

Poniższe zasady odnoszą się do dzieci, u których stwierdzono następujące dysfunkcje:

• dysleksja, czyli trudności w opanowaniu umiejętności czytania,
• dysgrafia, czyli zaburzenia dotyczące techniki pisania,
• dysortografia, czyli trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.

• Stwierdzone dysfunkcje nie zwalniają ucznia z obowiązku opanowania materiału przewidzianego podstawą programową.

• Uczeń dyslektyczny podlega w większości tym samym kryteriom i formom oceniania, co pozostali uczniowie.

• Na lekcji nie jest sprawdzana technika głośnego czytania nowych tekstów. Umiejętność tę w miarę możliwości sprawdza nauczyciel indywidualnie bez obecności innych uczniów.
• Uczeń posługuje się wszystkimi formami wypowiedzi pisemnej poznanymi w danej klasie. W ocenie prac pisemnych uwzględnia się wartości merytoryczne, rozumiane jako: stopień opanowania umiejętności lub wiedzy i sposób jej przekazania (zrozumienie tematu, znajomość opisywanych zagadnień, kompozycja, komunikatywność – mimo błędów językowych, zamykanie myśli w granicach zdania, wypowiedź logicznie uporządkowana mimo błędów ortograficznych, graficznych i interpunkcyjnych), treść i zawartość merytoryczna, a nie sposób zapisu i poprawność ortograficzna. Poprawność ortograficzna oceniana jest jakościowo.
• Uczeń uczestniczy w klasowych dyktandach i ćwiczeniach sprawdzających poziom opanowania zasad ortograficznych, jednakże błędy zaznaczone przez nauczyciela nie stanowią podstawy do wystawienia negatywnej oceny, ale służą do dalszych ćwiczeń.
• Uczeń zobowiązany jest do systematycznej poprawy popełnianych przez siebie błędów zgodnie ze wskazówkami nauczyciela (ustnymi lub pisemnymi), korzystając ze Słownika ortograficznego.

• Podczas pisania wypracowań, sprawdzianów, kartkówek wydłuża się czas pracy ucznia.
• Uczeń wykonuje wszystkie zadania domowe, systematycznie prowadzi zeszyt przedmiotowy i dodatkowy zeszyt do ćwiczeń w pisaniu.
• Jeżeli zdarzy się, że praca ucznia jest nieczytelna, nauczyciel ocenia ją po odczytaniu jej przez autora.
• Na równych prawach ocenia się brudnopis i czystopis pracy pisemnej powstałej w klasie.
• Uczeń może zapisywać treści drukowanymi literami (w klasie), w domu natomiast przy użyciu komputera (po uzgodnieniu z nauczycielem).
• Uczeń może zapoznawać się z wersją audio lektury (po uzgodnieniu z nauczycielem).
• Uczeń o osłabionej pamięci słuchowej ma możliwość wydłużenia terminu pamięciowego opanowania wiersza lub fragmentu prozy (wg uznania nauczyciela).
• Śródroczna i roczna ocena klasyfikacyjna uzależniona jest od postępów w nauce, zaangażowania i systematyczności w pracy.
• Uczeń dyslektyczny wraz z rodzicem powinni systematycznie i rzetelnie pracować w porozumieniu z nauczycielem w kierunku pokonywania trudności szkolnych.
• Warunkiem stosowania złagodzonych kryteriów w ocenie prac pisemnych jest systematyczna udokumentowana praca ucznia okazywana nauczycielowi języka polskiego.

 

 

        Zasady oceniania i poprawiania dyktand

 

• Każdy uczeń powinien posiadać specjalny zeszyt do dyktand (najlepiej 32-kartkowy w grube linie, koniecznie z marginesem).
• Uczniowie otrzymują wykaz wyrazów do wprawek ortograficznych ok. tydzień przed ich przeprowadzeniem. Po napisaniu 3 wprawek, nauczyciel przeprowadza dyktando (w oparciu o słownictwo z tych wprawek).
• Po każdym dyktandzie należy wykonać jego poprawę w zeszycie dyktand.

 

      Sposób wykonania poprawy dyktanda:

• Błędy ortograficzne. Każdy wyraz, w którym uczeń popełnił błąd należy zapisać w sposób poprawny, zaznaczając na kolorowo literę stanowiącą trudność. Później słowo to trzeba pięciokrotnie przepisać poniżej, np.:

                        -  spóźnił się

                        spóźnił się, spóźnił się, spóźnił się,  (x5)

                        - zasuwka

                        zasuwka, zasuwka, zasuwka, 

• Błędy interpunkcyjne. Każde zdanie zawierające błąd interpunkcyjny należy przepisać (tylko raz), wstawiając na kolorowo przecinek (lub inny znak interpunkcyjny) we właściwym miejscu.
• Przy poprawie dyktanda trzeba być bardzo uważnym, nie można popełniać błędów (pięciokrotne ich przepisanie służyłoby bowiem utrwalaniu błędnej pisowni). Błędy w poprawie spowodują otrzymanie minusa lub oceny niedostatecznej (jeśli będzie ich wiele).

 

           Zasady oceniania dyktand:                                          

           klasy   IV-V:                                         klasa VI:                         klasa VII-VIII:

                                                                                       

           0 bł. ort.: 6                               0 bł. ort:   6                         0 bł. ort: 6

           1–2 bł.:    5                                  1 bł:       5                            1 bł:      5

           3-4 bł.:     4                                  2-3 bł:   4                            2 bł:      4

           5-6 bł.:     3                                  4 bł:       3                            3 bł:      3

           7 bł.:         2                                  5 bł:       2                            4 bł:      2

           8 bł. i powyżej:   1                      6 bł:       1                            5 bł:      1

 

• 3 błędy interpunkcyjne będą liczone jako 1 błąd zasadniczy (bł. ort. I)
• 3 błędy ortograficzne drugorzędne (bł. ort. II – błędy w wyrazach, które nie wystąpiły we wprawce ortograficznej) będą liczone jako jeden błąd  zasadniczy.                

 

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

JĘZYK POLSKI, KLASA IV-VIII

„JAK PRACUJEMY? JAK OCENIAMY?” - KARTA INFORMACYJNA DLA UCZNIÓW I RODZICÓW

Wyposażenie ucznia:

- podręcznik i ćwiczenia („NOWE Słowa na start!”);

- zeszyt przedmiotowy (szerokie linie, margines, dowolna liczba stron, ale nie mniej niż 32);

- zeszyt do dyktand (jw., koniecznie z marginesem) oraz kartki A4

Formy i częstotliwość sprawdzania wiedzy i umiejętności uczniów:

- wprawki ortograficzne – forma pięciominutowej kartkówki przeprowadzanej raz w tygodniu (uczniowie zapisują 20 wyrazów, które kilka dni wcześniej otrzymali od nauczyciela). Jeśli uczeń poprawnie zapisał co najmniej 17 słów, otrzymuje z danej wprawki „+”. Po przeprowadzeniu sześciu wprawek ortograficznych, nauczyciel wystawia na ich podstawie ocenę (6 wprawek ocenionych na „+” skutkuje oceną celującą; 5 „+” = ocena bdb, 4  „+” = ocena db itd.). Po napisaniu przez uczniów trzech wprawek ortograficznych, nauczyciel przeprowadza dyktando, wykorzystując słownictwo występujące w tych wprawkach;

- dyktanda – (co najmniej 4 razy w semestrze; szczegółowe kryteria ich oceniania zostaną wklejone do zeszytu dyktand);

- kartkówki (nie muszą być zapowiedziane przez nauczyciela, materiał obejmuje nie więcej niż 3 ostatnie lekcje, mogą być przeprowadzane wielokrotnie w ciągu semestru);

- odpowiedź na lekcji (jw.);

- sprawdziany, testy (po zakończeniu danej partii materiału);

- kartkówki ze znajomości lektury (5 lub 6 razy w roku szkolnym; przeprowadzane pierwszego dnia omawiania lektury - pytania dotyczą treści książki);

- prace klasowe (przynajmniej 2 razy w semestrze – po omówieniu lektury. Uczniowie otrzymują 3 tematy związane z omawianą książką, wybierają jeden z nich i piszą wypracowanie);

- aktywność na zajęciach (na bieżąco - nagradzana oceną lub plusem);

- wygłaszanie tekstów - recytacja (1 lub 2 razy w semestrze);

- czytanie ze zrozumieniem – test (co najmniej 2 razy w ciągu semestru);

- zadania domowe (oceniane na bieżąco lub w trakcie sprawdzania zeszytów);

- prezentacje - projekty indywidualne lub grupowe (przynajmniej 1 raz w roku);

- konkursy (udział nagradzany oceną – w zależności od zaangażowania i efektów).

 Zasady, których przestrzegamy:

- Wszystkie sprawdziany, prace klasowe i dyktanda są zapowiadane co najmniej tydzień przed terminem i odnotowywane w dzienniku elektronicznym (zakładka „Terminarz”).

- Uczeń nieobecny w dniu sprawdzianu pisze zaległą pracę na pierwszej lekcji języka polskiego po powrocie do szkoły. W przypadku dłuższej nieobecności (powyżej 1 tygodnia), zobowiązany jest do napisania pracy w terminie ustalonym z nauczycielem (nie dłuższym niż 2 tygodnie od dnia powrotu do szkoły).

- Oceny niedostateczne (1), dopuszczające (2) i dostateczne (3) uzyskane podczas sprawdzianów i prac klasowych można poprawiać w ciągu tygodnia od ich otrzymania (tylko raz).

- Oceny z kartkówek nie podlegają poprawie.

- Każdy uczeń może dwukrotnie w ciągu semestru zgłosić nieprzygotowanie do zajęć („np”), które w żaden sposób nie wpływa na ocenę końcową (nie zwalnia jednak z pisania zapowiedzianych wcześniej sprawdzianów). Przez nieprzygotowanie do lekcji rozumie się: brak pracy domowej lub zeszytu ćwiczeń, niegotowość do odpowiedzi, brak pomocy potrzebnych do lekcji. Uczeń, który zgłosił nieprzygotowanie nie jest pytany. Po dwukrotnym wykorzystaniu „np”, każde kolejne nieprzygotowanie do zajęć zostaje zanotowane jako „minus” (trzy „-” powodują otrzymanie oceny niedostatecznej). Nieprzygotowanie należy zgłosić na samym początku lekcji.

- Praca domowa może być sprawdzana w zeszycie, w formie odpowiedzi ustnej oraz kartkówki (może także obejmować zakres materiału zadany do przypomnienia).

- W trakcie zajęć możliwe jest otrzymanie „plusów” (aktywność,  zadania domowe, praca w grupie itp.). 5 „plusów” składa się na ocenę bardzo dobrą.

Punkty uzyskane z prac klasowych i sprawdzianów przeliczane są na stopnie według następującej skali:

              100 - 96%       celujący

              95 – 86%        bardzo dobry

              85 – 71%        dobry

              70 – 51%        dostateczny

              50 – 30%        dopuszczający

              29% i mniej:   niedostateczny

W zależności od stopnia trudności pracy, dopuszczalne są jednak inne wielkości. W takim wypadku, nauczyciel każdorazowo informuje uczniów o sposobie oceniania danej pracy i przedstawia kryteria.

Wagi poszczególnych ocen:

• prace klasowe, sprawdziany:                                                             waga 5
• kartkówki, odpowiedź ustna:                                                              waga 3

-     * dyktanda, prace długoterminowe, projekty/prezentacje,

       recytacja, praca w grupach:                                                                     waga 2

• zadania domowe, aktywność, wprawki ortograficzne,                   

               głośne czytanie, ocena za zeszyt:                                                     waga 1

• konkursy (w zależności od rangi konkursu i osiągniętego wyniku):

 * finalista/ laureat konkursu powiatowego/wojewódzkiego:                     waga 5

 * finalista/laureat konkursu gminnego:                                                          waga 3

 * laureat konkursu szkolnego:                                                                          waga 2

 

Terminy oddawania sprawdzianów:

Nauczyciel jest zobowiązany do sprawdzenia i ocenienia prac pisemnych w ciągu 14 dni roboczych od daty ich przeprowadzenia.

Z przyczyn losowych czas ten może ulec wydłużeniu

 

Zasada najważniejsza:

Jesteśmy wobec siebie życzliwi i wyrozumiali!